MUŞAR (KALE KÖYÜ) KİLİSESİ

MUŞAR (KALE KÖYÜ) KİLİSESİ

Kömürhan’ın 60 km. kuzeydoğusunda bulunan kiliseye, sahil yolunu takip ederek gidilir. Muşar Nahiyesine bağlı Kale Köyü mıntıkasında yaklaşık 1000 m. yükseklikteki dağın eteklerinde, Abdulvahap Gazi Hazretlerinin mezarı bulunur.

Çok sarp ve kayalık bir dağın zirvesindeki balıksırtını andıran bir taşın üzerine inşa edilen kilise; hem mabet, hem de gözetleme görevi yapmıştır. Batı taraftaki yıkıntılara, kuzey ve güney taraftaki sarnıçlara bakılırsa burası büyük bir yerleşim yeriymiş.

 Kilisenin böylesi inip çıkılmayacak bir yere yapılması, burada bir kalenin olduğuna işaret eder. Urartuların Muşar’da bir kale yaptırdıkları bilinir. Zaten aşağıdaki köyün adı da Kale Köydür. Eserin konumunun da Fırat’a nazır olması, Yukarı Fırat Bölgesini ellerinde tutmaya çalışan Urartuların bir yapısı olduğu tezini kuvvetlendirir. Fakat kilise, Hıristiyan mabedi olduğuna göre Hz. İsa’dan sonra yapılması gerekir. Hal böyle olunca kilisenin M.S. yapıldığı anlamı ortaya çıkar.

İki saatlik dik bir yokuşa tırmandıktan sonra ulaşılan kilise, bir anlamda kale görünümündedir. Yan duvarlarının her birinde mazgallı burçlar bulunur. Şu an için yaklaşık 30 m. duvar yüksekliği olan binanın dış kısmı, kesme taşlardan yapılmıştır.

18-20 m. enindeki dört mazgallı kuzey duvarın ortasında, küçük bir burç bulunur. 10-12 metrelik doğu duvarında ise iç apsisin oluşturduğu çıkıntı, büyük bir burcu andırır. Teslis akidesini yansıtmak için yapılan üç mazgal da bu çıkıntıya konmuştur. Apsisin oluşturduğu burç, tavan hizasında düz duvara dönüştürülmüştür.

Kapı, batı duvarının ortasındadır. 10-12 metrelik duvarın güney köşesine, sonradan dar bir burç ilave edilmiştir. Duvarla bağlantısı olmadığı için yapı, binaya yaslanmıştır.

Kapı yıkık olduğu için mimari yapısı belirlenememiştir. Ancak taç kapının yüksekliği 4-5 metreyi bulur.

Güney duvarı tamamen taşın üzerinde bir sur görünümündedir. Ortasında bulunan burç, hem duvarı güçlendirmektedir, hem de duvarda bulunan mazgal veya diğer deliklerle kilisenin korunması sağlanmıştır.

Binanın içyapısı, klasik bir kilise mimarisidir. Kapıdan girilince, yaklaşık 3 m. genişliğindeki avlu diyebileceğimiz bölüme geçilir. Tavanı yıkıldığı için buradan dama çıkış merdivenleri de yok olmuştur. Alt mahzeni toprak dolu olan avlunun ve diğer bölümlerin üzeri, düz damdır. Etrafta sıralanan mazgallara bakılırsa burası, savunma bölgesidir. Damdaki duvar yüksekliği 5-6 metreyi geçer.

Avludan esas ibadet mekânına geçiş veren bir kapı bulunur. İç mekân, avluyu meydana getiren kısmın eşit simetrileri olan üç bölümden oluşur. Kuzey ve güney duvar içlerine konan kör kemerler üzerine, tavanın beşik tonozu oturtulmuştur. Karşılıklı iki kemerin arasında birer mazgal bulunur. Anlaşılan o ki, damdaki savunmaya, kilisenin içinden de destek verilmiştir.

Kilisedeki esas cemaat mahallinin üzeri, sal taşlarla oluşturulan beşik tonozla kapatılmıştır. Yapının sahnesi durumundaki apsis, yaklaşık, 6 m. derinliğinde ve 8-10 m. enindedir. Yanlarda vaftiz ve papaz odasının girişleri bulunur. En sonda yarım daire şeklindeki duvarda yan yana üç mazgal oluşturulmuştur. Teslis akidesini hatırlatan bu mazgallar, aynı zamanda savunma görevi yapacak olan burç mazgallarıdır.

Kilisenin tabanı, define avcılarınca kazılarak harap edilmiştir. Kapsı önünde birkaç ev büyüklüğünde temel kalıntıları bulunur. Biri yapının 100 m. kadar kuzeyinde diğeri güneyinde iki sarnıç mevcuttur. Bunlar yere gömülü olarak üzeri taştan beşik tonozlu yapılmıştır. Sarnıçlar yaklaşık 3x5x3 m. ebadındadır.

Gene güney tarafta bu yerleşim yerinin mezarlığı bulunur.

Kilisenin bu gün için temelleri görünmese de bir kalenin içinde inşa edildiği muhakkaktır. Bu savunma sistemine bakılırsa sur duvarlarının zayıf olduğu ve zaman içinde de yok olup gittiği anlaşılır.

Kilise bu gün için harap ve metruktür. 

YUKARI FIRATTA TARİHİ ESERLER   Lütfi PARLAK