İSHAK SUNGUROĞLU

       İshak SUNGUROĞLU, 18 Mart 1888 tarihinde Harput’ta doğdu. Babası Harput’un tanınmış ailelerinden SUNGUROĞLU Abdulhamit Efendi, annesi de aynı aileden, Mümine Hanım’dır. Abdulhamit Efendi, askerlik mesleğini seçmiş,yiğit ve dürüst bir adamdı. Askerlik mesleğinin gerektirdiği tüm vasıflar onun kişiliğinde adeta resm olmuştu. Asil bakışları ve asil hareketleri ile tam bir Harput beyefendisiydi. O sene yine Yemen belası nüksetmiş, Anadolu’dan can ve kan istiyordu.Sene 1905’ti. İshak SUNGUROĞLU’NUN babası, Mülazım-i evvel Abdulhamit Efendi, Yemen Ağırlık Birlikleri Komutanı olarak Yemen’e gidecekti. İshak SUNGUROĞLU, Binlerce Harputlu gibi, şehit namzedi babasının Yemen’e gönderilmesini ve onunla geçirdiği o son geceyi asla unutmayacak ve bir ömür boyunca babasının ve Harputluların dönüşlerini boşuna bekleyecekti.
       İshak SUNGUROĞLU, ilköğrenimini Kamilzade Hafız Tevfik Efendi mektebinde tamamladı. Sonra, Elazığ Rüştiyesi’ne kaydı yapıldı. Bu okuldan 1907’de mezun oldu. Bilahare, Kamil Paşa Medresesi’nde, Müftü Kemal Efendi’den dersler aldı.Bu eğitimi de bir yıl kadar sürdü.

       1908-1914 yılları arasında, Elaziz Adliyesi’nde ve Vilayet Encümeni’nde kâtip olarak çalıştı. Bu arada askerlik görevini yapmak üzere askere alındı. Askerlik görevini bitirdiğinde, bir süre yine memuriyete devam etti. Bu arada Harput Numune İptidai’sinde, resim ve beden eğitimi öğretmenliği yaptı. Daha sonra, ticarete atılmak için öğretmenlikten ayrıldı. Dayısı, Hacı Kerim Efendi’nin kurup yönettiği ticari bir şirkette ticaret hayatına başladı. 1922 yılında İstanbul’a yerleşti ve kendi adına ticaret yapmaya başladı. İyi bir ticari işi varken, müessif bir yangın olayında evini ve eşyalarını kaybetti. Yeniden memuriyete dönmek mecburiyetinde kaldı. 1935 yılında girdiği memurluğa 1954 yılına kadar devam etti. 1954 yılında emekli olunca, boş durmadı.Elazığ adına çalışmalar yapmaya devam etti. O, gerçekten bir “Elazığ-Harput Sevdalısı”ydı.
       Elazığ’dan okumak için İstanbul’a gelen hemşerilerinin can yoldaşı, sırdaşı ve arkadaşı olmuştu. Bu arada “Elazığ Lisesi’nden Yetişenler Cemiyeti’nin” kuruluşunu ve uzun zaman başkanlığını yaptı. Elazığlı gençlerin bütün ihtiyaç ve gereksinimlerinde onlara yardımcı oldu.
       Harput Musikisi’nin giderek kaybolacağı endişesini taşıyordu.Bu ender kültürün gelecek kuşaklara en sağlıklı şekilde ulaştırılmasını istiyor ve bu hususun başarılı bir şekilde sonuçlanması için kafa yoruyordu. Derken, Vasfi AKYOL’ DAN bu konuda yardım almayı düşündü. Vasfi AKYOL’ UN yardım ve katkılarıyla, bu musikiyi asıllarına uygun bir şekilde makam ses ve usul yönünden sınıflandırarak, en iyi sanatçılara okutturdu, bantlara kaydettirdi ve musikinin notaya alınmasını sağladı.
       1948 yılında yazmaya başladığı Harput Yollarında adlı eserine kaynak temin etmek için sayısız yolculuk yapmaya başladı. Kim bilir kaç kez Elazığ ve Harput’a gidip geldi. Türkiye’nin birçok şehrine savrulmuş olan Harputluları (Elazığlıları) aradı buldu ve onlardan bilgi ve belgeleri toparlamaya çalıştı. Muhtelif şehirlerdeki kütüphanelerin arşiv ve belgelerini taramak için gecesini gündüzüne kattı. Çabaları 1977 yılına dek sürdü.
       Bir gün Prof. Dr. Kerim SUNGUROĞLU, onu ziyaret etmek için İstanbul’a gitti.
       Kerim Bey, İstanbul’a gidip onu masanın başında çalışırken buldu. Yorgun görünüyordu. Kerim SUNGUROĞLU, bu çok sevdiği ve iftihar ettiği aile büyüğünün çalışma azmine ve iradesine hayran kalmıştı. Diyordu ki, “Allah’tan bir miktar daha sağlıklı ömür diliyorum. Bu eserlerin beşinci cildini başarı ile bitirmek istiyorum. Diğer dört cildi bitirebilmem için Allah bana uzun ömür bahşetmişti, fakat bundan sonrası için pek müsaade edeceğe benzemiyor.” demiş ve gerçekten, 05 Ekim 1977
tarihinde, 88 yaşında iken Hakk’ın rahmetine kavuşmuştu. Feriköy Mezarlığı’na defnedildi.Allahın rahmeti üzerine olsun.
       Bu öz geçmişi yazarken, Sayın Prof. Kerim SUNGUROĞLU’NUN, Harput Yollarında adlı eserin kapak arkasına not düştüğü yazısından istifade ettim. Bu değerli büyüğümüze de bilvesile teşekkürlerimi arz ediyorum. İyi ki varsınız ve daima var olasınız Hocam…

Zekeriya BİCAN

           İSHAK SUNGUROĞLU HARPUT YOLLARINI NASIL YAZDI

1944 yılı mayısı.

Elâzığ'da çıkarı Turan gazetesinin bir nüshası elime geçmişti. Gazetenin belli başlı yazılarından birisini, arkadaşım rahmetli Kesirikli Hoca Mevlût Uzaydın yazıyordu. Harput'u ziyaret etmiş, teessüür ve intibalarını güzel kalemiyle bu gazetenin sahifelerine aksettimişti.

Beni çok müteessir eden ve bana bütün çocukluk ve gençlik hayatımın hatıralarını gözlerimin ününe seren bu yazıyı okurken doğrusu için için ağladım[1].

İşte (HARPUT YOLLARI) böyle elemli bir günün akşamında ve böyle hazin gözyaşları arasında doğdu.

İkinci günü, aynı his ve heyecanın tesiriyle Turan gazetesine, üstad Mevlût Özaydın'a hitaben aşağıda bulacağınız[2] bir açık mektup yazıp gönderdim. Sonra da yazılarıma devam ettim. Yazılarımın Elâzığ umumî efkârında iyi bir tepki uyandırdığını ve bilhassa bizim nesil arasında alâka ile takip edildiğini, aldığım bazı mektuplardan öğrenince (HARPUT YOLLARI)’nı daha şümullü bir şekilde takip ve yazmaya karar verdim.

Bu şekilde bir taraftan yazıyor, bir taraftan da derliyordum.

Nihayet 1948 Ağustos’u içerisinde, bu yollar için Elâzığ'a kadar gittim. Bu seyahatim yirmi gün kadar davam etti. Bu arada birkaç defa Harput'a da çıktım. İlk çıkışımda arabamız, Elâzığ-Harput arasındaki harap şoseden, saray virajlarından yavaş yavaş yukarıya doğru tırmanıyordu.

İçim sanki bir sevgiliye kavuşmanın his ve heyecanı ile doluydu. Yollar aynı yollar, köprüler aynı köprüler, tepeler, dağlar, bayırlar, dereler, ovalar, hepsi, hepsi de eski hallerini aynen muhafaza ediyorlardı.

İşte yıllarca içerisinde okuduğum ve feyz aldığım İdadî mektebi... Evvelden yüzlerce genci içerisinde barındırıp onlara nur, hayat ve hareket sağlayan bu mektebin içerisinde, bahçesinde, tek bir insan göremedim ve sonra o geniş bahçede ağaç da kalmamış. Âdeta bozkır haline gelmiş! Yeşil renk nerede? Bu tebeddülü görünce teessürlerim gittikçe artıyordu

Yel boğazındayız. Gözlerim, Yel boğazının karsısında, mamur bir bir Şehroz mahallesini, yolun sağında, yüksek kayalar üzerinde kartallar yuvasını andıran Harput'un tarihî konaklarını ve bu arada bizim evi arıyordu.

O mamur ve şen mahalle şimdi kuru bir dağ parçası. Burada böyle mamur bir mahalle var mıydı, yok muydu diye düşünerek gözlerime inanamıyordum.

Beriki tarihî konakların yerleri bir taş yığını ve birer baykuş yuvası halinde. Bizim ev hiç yok! Yalnız dayım Hacı Kerim Efendi’nin selâmlığı ve yanı başında komşumuz Sağır Müftülerin evi, bu harabelerin birer bekçisi gibi eski yerlerinde bezgin bir halde duruyorlar. Fakat bu bekçiler de nerede ise düşecekler...

Dağ kapısında eskisi gibi neşe, hayat ve canlılıktan eser yok. Bir ölüm sensizliği bütün muhiti kaplamış...

Arabamız taşlı sokaklardan güç hal geçip. Üç Lüle Pınarı’nın önünde durdu. Ben hemen arabadan atladım. Bizim eve doğru şuursuz bir halde koşuyordum... Göğsüm o kadar kabarmış ki, nefes bile zor alabiliyordum.

Yolda tesadüfle arabamıza aldığımız, Harput bucağının jandarma çavuşu da benimle arabadan inmiş, beni takip ediyordu.

O eski geniş, tertemiz caddeler, sokaklar taş yığınlarıyla dolu... Zaten insan yok ki!...

Bizim kapının önü genişçeydi... Oraya gelince içimde bir ferahlık, bir sevinç hissettim. Buradaki duvarlar, kapılar yerli yerinde duruyor... Dayım Hacı Kerim Efendi’nin evinin, bizim ve komşumuz Arpacı İbrahim Ağa’nın evinin koca dervazeleri dünkü gibi yerinde. .  Yalnız bizim kapı açık değil. Kapalı!

Bizim kapıyı zorladım, açılmadı. Hacı Kerim Efendi’nin kapısından içeri girince sütunlu medhal bütün azametiyle yerindeydi. Yıkılmış olan ara duvarını atlayarak bizim tarafa geçtik... Bizim ev bir taş ve toprak yığını... Harem ve selâmlık dairelerinden, büyük odalardan, sofalardan eser yok!...

Ömrümde bu kadar hazin ve insanı çökertici bir ziyaret daha tasavvur edilemezdi.

Büyük dış avlunun bir kenarındayım. Etrafı tetkik ediyorum. Bu taş ve toprak yığınlarının arasında hâlâ yaşayan ve bir zamanlar dış avlumuzu süsleyen gül ağacına gözüm ilişiyor... Gülün yanma yaklaşıyorum: Bizim Tevrüzü gül![3]...

İşte şimdi bütün bir aile varlığından ve servetinden bana yegâne miras olarak kalan, bu tek gül ağacı!... Bu gül ağacı ki vaktiyle mevsiminde bembeyaz açar ve bahçemizi kokular içerisinde bırakırdı.

Artık duramadım... Gayri ihtiyarî kendimi bıraktım... Hüngür hün-gür ağlıyorum... Bir taraftan da güz yaşlarımla ıslanan ellerimle bu gülün yapraklarını okşuyorum! Nasıl okşamayayım, zira şimdi bu gül ağacı benim anam, babam, kardeşlerim, bütün akrabalarım, hepsi hepsiydi!.. İşte bu gül ağacının önünde dakikalarca ağladım ağladım!

O terbiyeli çavuş da karşımda bu dakikaları benimle yaşadı. Gerçi ağlamıyordu; fakat muhakkik o da içinden yaralanmıştı. Tek kelime söylemeden yanıma yaklaştı, koluma girdi ve beni Tevrüzü gülün yanından ayırdı.

Bu defa da Hacı Kerim Efendi’nin selâmlığına girdik. Burasını bıraktığım gibi buldum. Bu bina Harput'un en güzel ve modern binalarından birisiydi... Her nasılsa zalim bir kazmanın sademesine uğramamış, hiçbir şeyine dokunulmamış ve tahrip edilmemiş yerli yerinde duruyor.

Bütün odaları gezdim. Hacı Kerim Efendi’nin en fazla oturduğu kışlık odadaki köşesine bakınca, onun hâlâ yerinde oturduğunu görür gibi oldum. Tekrar gözlerimden yaşlar boşandı! Ben mekteplerden fazla feyzimi, bu odadan, bu Hacı Kerim Efendi hücresinden aldım. Odadan aynı hıçkırıklarla çıkabildim.

Çavuş yine kolumda bana yardımcı., yürüyoruz... Üç lüleli çeşmesinin önünde arabamız beklivor, bindik, yolda bizim Harput’un doksanlık türbedarı Saçlı Hocaya rastladık, onu da arabamıza aldık.

Şimdi Kurşunlu Cami’in asırlar görmüş çınarı altındaki havuz başında iskemlelerde oturuyoruz. Birkaç eski aşina etrafımızı aldı. Görüşüyoruz, dertleşiyoruz. Zavallı Saçlı Hoca gerçi konuşuyor; fakat saçma sapan!... Ateh getirmiş gibi bir durumda! Bu yüzden kendisinden Harput hakkında lâyıkıyla istifade edemedim.

Cuma namazını Sara Hatun camiinde kıldık. Bir zamanlar cemaati meydanlara kadar taşan bu camide şimdi bir saf bile cemaat toplanamadı. Camiin muazzam kubbesine, tahta bendine, maksurelerine bakıyor, buralarda oturanları hatırlayarak yine teessüre kapılıyordum.

Camiden sonra mezarlıklarımızı ziyaret için Meteris’e çıktık. Bizim mezarlığı arıyorum, bulamıyorum. Meğerse bu mütevazı ve oldukça mamur olan mezarlıkta taş bırakılmamış ve mezar denilen bir şey de kalmamış!.. Dümdüz bir dağ!... Afalladım kaldım!.. Haydi mezarlar yıkıldı ve zamanla da düzeldi... “Ya taşları nerede?” diye düşünürken hatırladım ki, 1933/1934 yıllarında Elâzığ'da Halk evi yapılırken bir valinin emriyle bu mezar taşları kamyonlarla Elâzığ'a taşınmış ve bu inşaatta kullanılmıştı.

Bu ne biçim insanlık yarabbi!... Bir taraf imar edilirken öbür tarafta, mukaddesat diye hürmet ettiğimiz, mezarlıklar sökülmüş ve tahrip edilmişti.

Sonra yukarı mezarlığa çıktık. Orada da anne babam, dayılarım yatıyorlar.

Kürtler Külbesi (kulübe) denilen bu mevkideki mezarlıklar nasıl olmuş da bu tahripten kurtulmuşlar... Doğrusu buna şaştım!...

İşte bu Harput ziyaretinden sonradır ki; (HARPUT YOLLARI)’na daha ziyade hız verdim, şümullendirdim ve tamamlamaya da hamd olsun muvaffak oldum.

HARPUT YOLLARI; atalarımızın, babalarımızın din, ahlâk, seciye ve fazilet bakımından karakterlerinin ne kadar sağlam olduğunu... eskinin güzel âdet ve ananelerini... küçüğünde büyüğünde okuma zevk ve hevesinin nasıl yer tuttuğunu ve halkının bu yalan dünyayı hiçe sayarak daima neşe ve coşkunlukla nasıl yaşadıklarını, bu günkü ve yarınki nesle anlatmak ve onlara birer örnek vermek gayesiyle kaleme alındı.

Bu satırlara, sevgili okuyucularımın zihinlerinde ufak bir iz yaratacak ve memnunluk hissi uyandıracak kıymet ve karakteri verebildimse bana ne mutlu! Tevfik Allah’dandır.

İSHAK SUNGUROĞLU