GAKGONUN ANLAMI

Hazırlayan: Şemsettin Taşbilek
(İlk yayın tarihi 20.02.2003, ELAZIĞ)

“Gakgoş” veya “Gakgoşlar” terimi; eskiden Elazığ’da yaygın olarak kullanılan “Gakgo” kelimesinden türetilmiştir.
“Gakgo” tabiri, erkek ağabeye verilen bir isimdir. Bazen saygı duyulan ve saygıyla birlikte güvenilen ve samimiyet beslenen bir erkek arkadaş veya erkek bir büyüğe veya tanışa da bu terimle hitap edilmektedir.
Elazığ - Harput ve yöresinde Gakgo terimi eskiden yaygın olarak kullanılmaktaydı.
Halen daha da (eskisi kadar olmasa bile), kullanılmaktadır.
Eskiden yaygın olarak kullanılan bu hitap tarzı, 1970’lerden itibaren şehirleşme ve sanayileşmeyle birlikte başka bir nitelik kazandı. Elazığlılar; örgütlü ve toplu çalışma ve faaliyet yapma alanları genişleyince (spor müsabakaları, konserler, halk oyunları yarışmaları vs.) bu alanlardaki tezahüratlar sırasında kendilerini bu tabirin çoğulu gibi algılanabilen “GAKGOŞLAR” terimiyle ifade etmeye başladılar. Mesela Elazığspor’u desteklerken; “Gakkoşlar şampiyon”denilmesi gibi .
Dolayısıyla 1970’lerden sonra “GAKGOŞLAR” terimi, Elazığlı gençlerin bazı toplu gösteri alanlarındaki ismi ve simgesi haline geldi.
Bu yıllarda ayrıca bazı Elazığlı şairler, Elazığlıların genel davranış ve kültürleriyle ilgili şiirler yazarken “GAKGOŞLAR” tabirini şiirlerine yansıtmaya başladılar. Bu şiirlerdeki manasıyla “Gakgoşlar” terimi tüm Elazığlıları niteler oldu.
Ulaşabildiğimiz kadarıyla Gakgoş kelimesinin geçtiği ilk şiir Fikret Memişoğlu ve arkadaşlarının çıkardığı “Yeni Fırat” dergisinin Şubat - 1963 sayısında yayınlanmıştır. O yıllarda Elazığ dışında yaşayan Elazığlı Şair Suzi Can’ın kaleme aldığı bu şiir aşağıya alınmıştır.
Sonraki yıllarda, bu ifade bir genel tanım olarak ulusal medyaya ve literatüre de yansıdı.
Şimdilerde başta Elazığ dışındaki yazar ve çizerler olmak üzere, Elazığ içindeki ve dışındaki birçok yayın çevreleri Elazığlılar yerine bazen “GAKGOŞLAR” terimini kullanmaktadırlar.

GAKGOŞ’UN KÜLTÜREL MANASI:

Aslında eski Elazığ kültürel kitaplarında ve kayıtlarında bu tarzda bir terim yoktur. 1970’lerden evvelki kayıtlarda Elazığlılar daha çok “HARPUTLU” terimi ile özdeşleştirilmiş ve kültürel özellikleri, eski kale şehri olan Harput ile bütünleştirilmiştir. Gerçi şimdi de, edebi ve bilimsel manada bu ifade tarzı yerine oturmaktadır.
Ancak günümüzün bir simgesel genel Elazığlı ismi olan “GAKGOŞ” terimi de kültürel bazı anlamlar içermektedir:
Mesela davranışlar bütünü olarak “GAKGOŞ”; mert, namuslu, sözünde duran, tarihine geleneklerine ve inanç değerlerine bağlı, yurdunu seven, hak ve hukuka özen gösteren, çağdaş değerleri benimseyen, müziği ve folklörü ile köklü bir kültüre sahip bir yörenin (ELAZIĞ’IN) insanını hatıra getirmektedir.
Ayrıca Elazığlı yakışıklı bir genç; sekiz köşe şapkası, kreveze ceketi, üç düğmeli yeleği, şal veya acem kuşağı, gabardin şalvarı ve Elazığ yemenicilerinde yaptırdığı yumurta topuk, sivri burun, üç-beş bağlı yerel ayakkabısı ile sokakta geziyor olsa, ona; “görüyor musun tam bir gakgoş” denilmektedir. Bu da kıyafet anlamında “GAKGOŞ” kelimesine yeni yüklenmiş bir anlamdır.
Sonuç olarak ELAZIĞLILAR, kendi oluşturdukları bir sıfat olan ve yukarıdaki anlamları içeren “GAKGOŞLAR” terimi ile anılmaktan hoşnutturlar, ancak sorumsuz kişilerin bu sıfata (davranış ve eylemleriyle-bilerek veya bilmeyerek ) başka çağrışımlar yüklemeye çalışmalarını da uygun bulmamaktadırlar.

BAZI ELAZIĞLILARIN “GAKGOŞ” İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ

1)- Elazığlı Suzi Can’ın “Ne Fark Eder ki Gakgoş” adlı şiiri, konuyla ilgili olarak yazılı belgelere girmiş ilk dokümandır ;

NE FARK EDER Kİ GAKGOŞ
Şiir: Suzi CAN ( “Yeni Fırat” dergisi, Şubat - 1963)

Gördün ve görmedesin Hanya, Konya hepsi bir
İsli ekmek sacıyla, baklavalık tepsi bir
Saraydan göç etmekle, mermerde otopsi bir
Gördüklerin nafile ve geçirdiklerin boş
Gönüller aydın olsun ne fark eder ki Gakgoş
Karşımda Marmara’nın pırıl pırıl incisi
Lâkin kulaklarımda Harput’un yanık sesi
Yabancı görmedeyim nerde olsam herkesi
Sanki nur içindeyim veya dört bir yanım boş
Gönüller aydın olsun ne fark eder ki Gakgoş
Alemin hamamında, hanında gözümüz yok
Harmanları bol olsun velhasıl sözümüz yok
Bizim de Hakka şükür değişik özümüz yok
Bizim ayakta hırik, onlarınkinde kaloş
Gönüller aydın olsun ne fark eder ki Gakgoş
Allah kalbimizdedir, mescid kıblemizdedir
Hâlis dua, katıksız bağlanışlar bizdedir
Günah mı kıyas etsek? Bizimkiler dizdedir
Onlarınki gırtlakta, koy desinler ki sarhoş
Gönüller aydın olsun ne fark eder ki Gakgoş.

2)- Elazığ’ın tanınmış ailelerinden Çarsancaklı ailesinin büyüğü 1926 doğumlu Ziya Çarsancaklı Bey, 2002 yılında çıkan “Hatıralardan Bir Demet Dert Yumağı” adlı kitabında Gakgoş’u şöyle izah etmektedir; Kayıt kütüğü Harput (Elazığ) olan tüm (Elazığ) yöre halkını, tek aile olarak kardeş kılan, samimiyet ve hamiyet ifade eden Gakgoş kelimesi, Harputlunun tüm Türkiye içindeki asli hüviyetidir.
3)- Harput’da doğup büyümüş olan Elazığlı şair Mehmet Bico Kerküklü ise Gakgoş’un manasını şu güzel şiiri ile açıklamıştır;

HERKESE GAKGO’MSUN DENİLMEZ GAKGOŞ
Şiir: Mehmet Bico KERKÜKLÜ (Doğ. : 1931)

Gakgo’nun manası ince ve derin
Herkese gakgo’msun denilmez Gakgoş
Gakgo sembolüdür bizim illerin
Harkese gakgo’msun denilmez Gakgoş
Gakgo’mun mekanı Harput yöresi
Sağlamdır adeti,örfü,töresi
Hiç olur mu gakgo elin teresi
Harkese gakgo’msun denilmez Gakgoş
Gakgo’m babacandır gözü de pektir
Mazluma yumuşak zalime serttir
Kalleşliği bilmez haza, erkektir
Herkese gakgo’msun denilmez Gakgoş
Dertliye dermandır hastaya şifa
Gakkom’a koşarlar çekenler cefa
Dostluğa gösterir çok büyük vefa
Herkese gakgo’msun denilmez Gakgoş
İsmi Ali,Ahmet veya da Mamoş
Nenesi Fidoş’dur anası Emoş
Sohbeti çok tatlı,şivesi pek hoş
Herkese gakgo’msun denilmez Gakgoş
Kerküklü der gakgo’m ariftir arif
Dilin gücü yetmez etmeye tarif
Konuk sever,cömert,sevimli zarif
Herkese gakgo’msun denilmez Gakgoş

--------------
Konusunda medyaya yansıyan ilk makale olma özelliği olan bu yazı (2003 yılı, www.elaziz.net), yıllar içerisinde diğer kişi ve kuruluşların internet sitelerine de yansımak suretiyle yaygınlaşmı